По городам Беларуси с прошлой недели идут рейды силовиков. Правозащитники считают, что у системы появился специальный подход к рейдам: «К ним отдельно готовятся и мобилизуют больше ресурсов». На прошлой неделе стало известно о случаях, когда перед своим приходом к человеку они отключают у него мобильную связь. Зачем это делается и как в такой ситуации поступить с техникой, которую могут изъять или проверить на месте? «Зеркало» спросило у эксперта по информационной и цифровой безопасности правозащитной организации Human Constanta.
Имя собеседника изменено для его безопасности.
Почему силовики отключают связь?
Эксперт Human Constanta Михаил отмечает, что отключение мобильной связи — не новая для силовиков тактика. Подобные случаи происходили и раньше, до 2020 года. Он предполагает, что это делается для того, чтобы, с одной стороны, лишить человека связи с внешним миром. А с другой — возможности удалить информацию онлайн.
— Гэта стварае адразу некалькі праблем. Чалавек не можа папярэдзіць блізкіх, адваката, яшчэ нейкія крокі зрабіць, каб паведаміць камусьці, што адбываецца. А другі момант — ён не можа, напрыклад, пачысціць гісторыю ў Telegram, бо для гэтага трэба быць анлайн. Калі вы афлайн і штосьці выдаляеце, на серверы ўсё адно дадзеныя застаюцца. Тое ж датычыцца воблачных сховішчаў, пошты, дзе могуць знаходзіцца нейкія дакументы, файлы, — говорит собеседник. — Але, калі чалавек дома, тут пытанне, што адбываецца з хатнім інтэрнэтам [блакіруюць яго ці не]. Ну і ў прынцыпе, калі гэтая сітуацыя ўжо разгортваецца, трэба мець напрацаваныя навыкі, каб паспець штосьці зрабіць у гэтым стрэсе. Таму агулам магу сказаць, што, калі да вас стукаюцца, а вам трэба штосьці пачысціць, гэта значыць, вы нешта зрабілі не так.
Поможет ли удаление файлов и переписки офлайн?
Если интернета нет, из соцсетей, будь то мессенджеры вроде Telegram или соцсети вроде Instagram, уже не удалишь ничего? И выйти из аккаунтов тоже не получится?
— Так, канешне. Пачысціць можна ў такім выпадку тое, што ёсць у памяці тэлефона. Але нейкія акаунты і дадаткі, напрыклад, пошта, могуць нават не загрузіцца. Але гэта значыць, што, калі зайсці ў гэтыя ж акаўнты з іншай прылады, усё, што там было, падгрузіцца на гэтую новую прыладу. Адпаведна, гэтае выдаленне будзе мець мала сэнсу.
Есть ли смысл делать что-то с самим телефоном?
Какие тогда остаются варианты? Эксперт отмечает, что можно попробовать сбросить устройство до заводских настроек. Это может иметь смысл. Но здесь вопрос, успеет ли он проделать это действие. Есть и другой момент.
— Я б не раіў разлічваць на такі варыянт людзям, якія ніколі гэтага не рабілі. Спачатку можна спрабаваць скінуць тэлефон да завадскіх наладаў адзін-два разы (на сваім ці нейкім іншым дэвайсе), паглядзець, колькі працэс займае часу, і ацаніць, ці будзе гэты час у нейкай крытычнай сітуацыі. Але трэба разумець, што будзе потым, калі сілавікі ў вас папросяць паролі доступа да пошты ці нейкі код да Telegram, каб зайсці ў вашыя акаўнты. Наколькі ў вас ёсць магчымасць не перадаць гэтую інфармацыю.
Некоторые выбрасывают телефон в принципе — например, с верхних этажей, или пытаются сломать. Это поможет?
— Як я ўжо і казаў, могуць патрабаваць паролі. Ну і другі момант — каб тэлефон сапраўды зламаўся (згарэла нейкая плата, мікрасхема, што знішчыла б усе дадзеныя), таксама ж трэба разумець, як яго ламаць. Проста разбіць экран? Дэвайс можна падключыць да нейкага іншага абсталявання і ўсё адно выкачаць інфармацыю. Ёсць тэлефоны са знешнімі картамі памяці, якія проста дастаць, уставіць і атрымаць доступ, напрыклад, да фотаздымкаў. А выкінуць прыладу ўвогуле таксама латэрэя. Можа ўпасці так, што разаб’ецца толькі экран. А можа і так, што нічога больш адтуль не дастанеш ці людзі, якія стукаюцца ў дзверы, увогуле не стануць вазіцца з паламанай тэхнікай. Мы гэтага не ведаем. Таму я б таксама вельмі асцярожна ставіўся да гэтай парады.
Как обезопасить себя прямо сейчас?
Эксперт отмечает, что универсальный совет здесь дать сложно. Он настаивает, что в современных беларусских реалиях все нужно чистить заранее и периодически. Ну а с появлением такого дополнительного фактора, как отключение связи перед возможным задержанием, стоит также заранее предпринять шаги, чтобы в подобной ситуации попытаться максимально оставаться онлайн.
— Нейкі палітычны кантэнт, які ў Беларусі могуць расцаніць як незаконны, трэба спажываць ці распаўсюджваць такім чынам, каб слядоў не заставалася ў прынцыпе. Бо, нагадаю, калі гаворка ідзе на хвіліны, такога кшталту хітрыкі могуць у прынцыпе не спрацаваць. Каб яны дапамаглі, трэба ведаць дакладны план, што і ў якім парадку рабіць, не разгубіцца. Таму першая парада — не спадзявацца на нейкія экстраныя меры, калі ўжо «стала горача». Вы павінны ў прынцыпе пастарацца не апынуцца ў сітуацыі, калі да вас прыходзяць, а ў вас непачышчаны тэлефон. А зараз яшчэ на выпадак, што так можа атрымацца, лепей мець рэзервовае падключэнне. Гэта можа быць сім-карта, якой вы не карыстаецеся і якая не звязаная з вашым імем, той жа суседскі «вай-фай», да якога ў вас ёсць доступ, ці карпаратыўны, калі вы на працы і ёсць агульная «сетка».
Другое — калі ўсё ж такі ёсць гэты час, лепей паспрабаваць скінуць тэлефон да завадскіх наладаў, раптам гэта спрацуе ў вашым выпадку. Паўтаруся: у цяперашняй Беларусі, на жаль, нельга сказаць, якая інфармацыя 100% легальная. Затое вельмі шмат таго, што ў нармальнай краіне лічылася б законным, а ў нас можа прывесці да сур’ёзных наступстваў — адміністратыўнага ці крымінальнага пераследу. Таму трэба сачыць за сваёй інфармацыйнай бяспекай і рэгулярна чысціць інфармацыю, якая можа выклікаць пытанні, — советует эксперт по инфобезопасности.
К слову, юрист «Вясны» напоминает, что по закону вы имеете право позвонить близким и сообщить об обыске еще до его начала, вызвать адвоката и, если он может приехать быстро, требовать проведение всех действий в присутствии защитника. Во время обыска должен вестись протокол, в который вы можете вносить свои замечания. При этом во время обыска вы имеете право не отвечать на вопросы тех, кто его проводит, поскольку это не допрос. Помните, что обыск должен проходить в присутствии двух понятых, которые являются незаинтересованными людьми.
Читайте также
